Nowe regulacje prawne w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy i ich skutki dla instytucji obowiązanych cz. 1
Biorąc pod uwagę fakt, iż nowe regulacje prawne w obszarze przeciwdziałania praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu już obowiązują warto zastanowić się nad podstawowymi założeniami tych regulacji oraz ich skutkami w praktyce dla instytucji obowiązanych. Jest to tym bardziej istotne, że przeciwdziałanie praniu pieniędzy i finansowaniu terroryzmu postrzegane jest w ostatnich latach jako działanie, które stanowić ma skuteczną metodą walki z przestępczością. To jednak tylko jedna strona medalu; z drugiej strony, bowiem jest też działaniem mocno ingerującym w prawa i wolności obywatelskie, jak też działaniem generującym koszty i liczne uciążliwe obowiązki dla jednostek objętych zakresem podmiotowym tej regulacji. Nie podejmując wątku zasadności wprowadzenia w Polsce określonych rozwiązań – skoro określony stan prawny jest już stanem faktycznym – pragnę wskazać praktyczne sugestie, jak radzić sobie z nową rzeczywistością prawną, jaka zaistniała na skutek implementacji do polskiego systemu prawnego Dyrektywy 2005/60/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 26 października 2005 r. w sprawie przeciwdziałania korzystaniu z systemu finansowego w celu prania pieniędzy oraz finansowania terroryzmu.
Co z nowości? Otóż wśród licznych nowych przepisów jakie zawiera nowelizacja znalazły się przepisy poszerzające katalog instytucji obowiązanych, rozszerzające zakres obowiązków instytucji obowiązanych, m.in. o: wprowadzenie nowych zasad klasyfikacji i weryfikacji klientów pod kątem ryzyka wystąpienia prania pieniędzy, obowiązek identyfikacji i weryfikacji beneficjenta rzeczywistego oraz kwestie związane z stosowaniem środków bezpieczeństwa finansowego wobec klientów. Ale po kolei, zacznijmy od podstaw…
1. PODSTAWOWE POJĘCIA
Na początek garść informacji podstawowych. Tłumacząc potocznie można stwierdzić, że pranie pieniędzy to proces, polegający na legalizowaniu dochodów uzyskiwanych z popełnionych przestępstw, czyli podejmowanie działań mających na celu znalezienie lub stworzenie, poprzez określone czynności, podstawy prawnej i ekonomicznej uzasadniającej posiadanie określonych wartości majątkowych, a także ogół czynności mających na celu ukrycie prawdziwego źródła pochodzenia nielegalnych dochodów. Innymi słowy można stwierdzić, że pranie pieniędzy to wprowadzanie do obrotu finansowego, gospodarczego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł.
Przyjrzyjmy się jednak też regulacjom normatywnym w tym przedmiocie, mam nadzieję, że dla czytelnika równie zrozumiałym i jasnym jak ujęcie wskazane powyżej. Zgodnie z ustawą
z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu, pranie pieniędzy to zamierzone postępowanie polegające na:
- Zamianie lub przekazaniu wartości majątkowych pochodzących z działalności o charakterze przestępczym lub z udziału w takiej działalności, w celu ukrycia lub zatajenia bezprawnego pochodzenia tych wartości majątkowych albo udzieleniu pomocy osobie, która bierze udział w takiej działalności w celu uniknięcia przez nią prawnych konsekwencji tych działań,
- Ukryciu lub zatajeniu prawdziwego charakteru wartości majątkowych lub praw związanych z nimi, ich źródła, miejsca przechowywania, rozporządzania, faktu ich przemieszczania ze świadomością, że wartości te pochodzą z działalności o charakterze przestępczym lub udziału w takiej działalności,
- Nabyciu, objęciu w posiadanie albo używaniu wartości majątkowych, pochodzących z działalności o charakterze przestępczym lub udziału w takiej działalności,
- Współdziałaniu, usiłowaniu popełnienia, pomocnictwie lub podżeganiu w przypadkach zachowań określonych powyżej. Dotyczy to również przypadków, gdy działania, w ramach których uzyskano wartości majątkowe, były prowadzone na terytorium innego państwa niż Rzeczpospolita Polska.
Tyle ustawa o przeciwdziałaniu praniu pieniędzy oraz finansowaniu terroryzmu. Należy powołać jednak w tym miejscu kolejną zasadniczą regulację w tym przedmiocie. Otóż pranie pieniędzy zostało spenalizowane – uznane za czyn zabroniony – w polskim kodeksie karnym w art. 299, który stanowi w § 1. Kto środki płatnicze, instrumenty finansowe, papiery wartościowe, wartości dewizowe, prawa majątkowe lub inne mienie ruchome lub nieruchomości, pochodzące z korzyści związanych z popełnieniem czynu zabronionego, przyjmuje, przekazuje lub wywozi za granicę, pomaga do przenoszenia ich własności lub posiadania albo podejmuje inne czynności, które mogą udaremnić lub znacznie utrudnić stwierdzenie ich przestępnego pochodzenia lub miejsca umieszczenia, ich wykrycie, zajęcie albo orzeczenie przepadku, podlega karze pozbawienia wolności od 6 miesięcy do lat 8.
Ustawa, która jest przedmiotem naszego zainteresowania odnosi się jednak nie tylko do prania pieniędzy, dotyczy także działań terrorystycznych. Przybliżając zatem to zagadnienie, można powołać się na prawną definicję aktu terrorystycznego, która znajduje się w art. 115 § 20 Kodeksu karnego. Zgodnie z jego treścią, przestępstwem o charakterze terrorystycznym jest czyn zabroniony zagrożony karą pozbawienia wolności, której górna granica wynosi co najmniej 5 lat, popełniony w celu:
- poważnego zastraszenia wielu osób,
- zmuszenia organu władzy publicznej Rzeczypospolitej Polskiej lub innego państwa albo organu organizacji międzynarodowej do podjęcia lub zaniechania określonych czynności,
- wywołania poważnych zakłóceń w ustroju lub gospodarce Rzeczypospolitej Polskiej, innego państwa lub organizacji międzynarodowej – a także groźba popełnienia takiego czynu.
Odnosząc się jednak do literalnego brzmienia ustawy należy zauważyć, iż dotyczy ona przede wszystkim przeciwdziałania finansowaniu terroryzmu. Finansowanie terroryzmu, o którym mowa w ustawie, jest to gromadzenie, przekazanie lub oferowanie środków płatniczych, instrumentów finansowych, papierów wartościowych, wartości dewizowych, praw majątkowych lub innego mienia ruchomego lub nieruchomości w celu sfinansowania przestępstwa o charakterze terrorystycznym. Zgodnie z art. 165a Kodeksu karnego czyn ten podlega karze pozbawienia wolności od lat 2 do 12.
2. PODSTAWY PRAWNE WPROWADZONYCH ROZWAZAŃ
Fundamentalnym aktem prawny będącym podstawą naszych rozważań jest oczywiście USTAWA z dnia 25 czerwca 2009 r. o zmianie ustawy o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu oraz o zmianie niektórych innych ustaw wprowadzająca zmiany w ustawie z dnia 16 listopada 2000 r. o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (Dz. U. z 2003 r. Nr 153, poz. 1505, z późn. zm.), zwana w dalszej części ustawą.
Posiadając już zatem podstawową wiedzę pojęciową oraz dotyczącą podstaw prawnych omawianej materii, możemy przejść do meritum naszych rozważań. Zaczniemy je co prawda również od zagadnień pojęciowych ale związanych już sensu stricte ze znowelizowaną ustawą, a dotyczących zakresu podmiotowego ustawy.
Źródło: opracowanie własne autora; materiały FATF.